Dolar kurunun değerini etkileyen bir çok faktör var. Bunlardan en önemlisi ise dolar endeksi olarak ifade ediliyor. Çünkü dolar endeksi, küresel piyasalarında doların değerini gösteren önemli bir ekonomik gösterge. Bu nedenle de yatırımcılar tarafından merak edilmekte. Biz de bu bölümde dolar endeksi nedir, nasıl hesaplanır? Dolar endeksini etkileyen faktörler ve DXY’nin piyasalara etkilerine dair detaylı bir içerik hazırladık.
Dolar Endeksi Nedir?
Dünyada ekonomi çevrelerinde en geçerli para birimi dolardır. Uluslararası piyasalarda da en çok alım-satım işlemi dolar vasıtasıyla yapılmaktadır. Birçok ülkenin de resmî para birimi olma özelliğine sahiptir. Genel kabul gören bir para birimi olduğundan dolardaki artış ya da düşüş tüm dünya piyasalarında etkili olmaktadır.
Doların diğer para birimleri karşısındaki mevcut değerini hesaplamak için kullanılan değer, dolar endeksi olarak kullanılmaktadır. Bu kavram ilk olarak 1944’te Bretton Woods anlaşmasıyla ortaya konmuştur. Bu anlaşma ile birlikte 44 ülkenin para birimi, doların karşısında sabit bir pozisyon almış oldu. Doların mevcut durumu ise 1 ons altın 35 dolar olacak şekilde belirlenmiş oldu. Dolar endeksi bazen yükselir bazen de düşüşe geçer. Bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Parasal daralma ya da parasal genişleme dönemlerinde dolar endeksleri aşağı ya da yukarı yönde hareket edebilmektedir. Dolar endeksinin yukarı yönlü bir ivme kazanması için Amerikan Merkez Bankası olan FED’in piyasaya tahvil satıp para çekmesi gerekmektedir.
Endeksin yukarı yönlü çıkışının diğer bir nedeni de ekonomik büyüme ve faizin yükseltilmesidir. Dolar endeksinin aşağı yönde hareket sağlaması için ise FED’in piyasadan tahvil alıp USD vermesi gerekmektedir. Bu aşamada dolara olan arz artacağından dolar ve dolar endeksinde azalma gözlemlenecektir. Aşağı doğru ivme almasının bir diğer nedeni de USD’nin değerinin düştüğü yönünde spekülatif haber akışının olmasıdır. Ülkeler içerisindeki enflasyon, işsizlik, cari açık, dış borç ve finansal piyasaların gidiş yönü dolar endeksini etkileyen faktörlerdir.
DXY Nelerden Etkilenir?
Türkiye’de dolar endeksi olarak bilinen DXY, doların dünya çapında en fazla işlem gören 6 farklı rezerv para biriminin karşısındaki değerini gösteren endekstir. DXY endeksi Euro, Japon Yeni, İngiliz Poundu, Kanada Doları, İsviçre Kronu ve İsveç Frangı’ndan meydana gelmektedir. Dolar endeksi 1944 yılında Bretton Woods anlaşması ile yürürlüğe girmişken 1973 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. İlk sistemde doların mevcut durumu ons altın üzerinden işlem görürken anlaşmanın kalkmasıyla birlikte değer olarak başlangıç 100 baz puan değeri olarak belirlenmiştir. DXY sistemini daha iyi okuyabilmek için DXY grafiğinden yararlanılmaktadır. DXY grafiğine bakıldığında DXY 140 değerinde ise ABD Doları’nın diğer para birimlerine karşı %40 değer kazandığını söylemek mümkündür. DXY’nin ne gibi durumlardan etkilendiğini madde madde belirtmekte fayda olacaktır.
- Parasal daralmanın yaşandığı bir durumda Amerikan Merkez Bankası FED tahvil satıp para çekiyorsa doların değeri artacaktır. Dolayısıyla DXY de yukarı yönlü ivme kazanacaktır. Ancak bu durum enflasyon artışını da tetikleyecektir.
- ABD’den gelecek olan bir ekonomik büyüme ya da daralma haberi DXY’nin yukarı veya aşağı yönde hareket etmesi eğilimine etki edecektir.
- DXY endeksinde bulunan ülkelerin (6 ülke) para birimlerinde gelişecek olan yükseliş yahut düşüş, DXY’nin yönünü belirleyecektir.
- Finansal piyasalarda ABD Doları’nın düşeceği yönünde haberlerin dolaşım sağlaması DXY’nin aşağı yönlü bir hareket göstermesine neden olacaktır.
- ABD’nin açıkladığı ekonomik veriler, (işsizliğin azalması ya da artması, dış borcun azalması ya da artması, cari açığını azalması ya da artması gibi) DXY’nin yükselişe ya da düşüşe geçmesinde etkili olmaktadır.
Dolar Endeksi Piyasaları Nasıl Etkiler?
DXY finansal piyasaları ciddi oranda etkileyen ve takip edilmesi gereken bir argümandır. Dolar endeksi hareketleri elbette sadece finansal piyasalarda değil, reel piyasada da bir karşılığı bulunmaktadır. Dolar endeksinin artış göstermesi doların değerinin artması anlamına gelmektedir. Yani küresel piyasalarda daha yüksek dolar kuru demektir. Bu da gelişmekte olan ülkeleri zorlayacak bir gelişme olacaktır. Türkiye’yi baz alır isek, TL’nin değer kaybedeceği, döviz kurlarının ise yükseleceği bir ortam oluşacaktır. Bu da enflasyonun artmasına yol açabilecek bir gelişmedir. Enflasyon ve dolar kurunda yaşanan yükseliş dolarizasyon sebepleri arasında da gösterilebilecek faktörler arasında yer aır.
Örneğin; yoğunlukla ithalat ağırlıklı ticaret yapan ülkeler için dolar endeksinin artması büyük bir sorun teşkil etmektedir. Bu durum, dışarıdan alınacak her emtianın fiyatının da artacağı anlamına gelmektedir. Bir diğer taraftan dolar birikimi yapan yatırımcı için ise pozitif yönlü bir gelişme olarak tanımlanabilir. Her ne kadar DXY’de 6 ülke para birimi olsa da diğer ülkelerin yaşanan gelişmelerden etkilenmemesi mümkün değildir. Özellikle gelişmekte olan ülkeler bu durumdan fazlaca etkilenmektedir.
Dolar Endeksi Gelişmiş Ülke Ekonomilerini Nasıl Etkiler?
Dış borcu fazla, ithalat ekonomisi yürüten üretimi azalmış gelişmekte olan ülkeler, dolar endeksinin yükselişi ile birlikte işsizlik, ürün fiyatlarındaki yükseliş, alım gücünün azalması gibi sorunlarla karşı karşıya geleceklerdir. Ülke içerindeki kişiler güvensiz bir piyasa ortamı ile karşılaştıklarında kendi ülkelerinin paralarını satarak dolar alımı gerçekleştirirlerse bu, dolar endeksinin yükselmesine sebep olur.
Dolar endeksi artarken ülkenin ulusal para birimin de değeri düşeceğinden yurttaşların alım gücünde düşüş yaşamalarına sebebiyet verecektir. Bu durumun borsalara da etkisi olacaktır elbette. 2008 krizinden sonra ABD borsaları ile dolar endeksi arasında ters yönlü bir etkileşim söz konusu olmuştur. Yani ABD borsaları yükselirken dolar endeksi değer kaybetmektedir. Tam tersi durum da söz konusudur.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler dolar endeksine karşı oldukça duyarlıdır. Döviz kurlarının enflasyon, cari açık gibi sorunlara yol açtığı ülkelerde dolar endeksinde yükseliş istenmeyen durumlar içerisindedir. Ancak gelimekte olan ülkelerde doların veya dövizin artması sadece buna bağımlı değildir. Türkiye’de son 2 yıldır dolar endeksi düşse de yükselse de dolar kuru artmaktadır. Bunun nedeni ise içeride uygulanan yanlış ekonomik politikalar olarak gösterilmektedir.
Dolar endeksinde yaşanan yükseliş TL bazlı para kazananları sıkıntıya sokabilmektedir. Bu nedenle dolarla para kazanmak günümüzde oldukça önemlidir.
DXY Hareketlerinin Emtia ve Değerli Metaller Üzerinde Etkileri
Dolar endeksi ve değerli emtialar olarak bilinen altın, gümüş arasında da bir ilişki mevcuttur. Bu noktada Amerikan Merkez Bankası FED’in izlemiş olduğu enflasyon politikaları ve verileri önem taşımaktadır. FED’in almış olduğu kararlardan ötürü dolara olan güven azalırsa bu, dolar endeksini düşürücü etki yapacaktır. Kişiler ya da firmalar bu durumda, güvenli liman olarak altın-gümüşe yönelecektirler. Böylece emtia fiyatlarının artışı ile karşı karşıya kalınacaktır. Yani dolar endeksi düşerse değerli metal ve emtia fiyatları yükselir. Dolar endeksi yükselirse, değerli metal ve emtia fiyatlarında düşüş yaşanması beklenir.
Dolar Endeksinin Kripto Paralar ile İlişkisi
Kripto para birimleri diğer finansal enstrümanlara göre daha yeni yatırım araçlarıdır. Yeterince tecrübe edilmemiş olsa da, son dönemde gelen verilerle bağlantılı olarak dolar endeksinin kripto para sektörü ile de bağlantılı olduğu söylenebilir.
Kripto para piyasası kendisini bağımsız bir varlık sınıfı olarak tanımlamaktadır. Her ne kadar durum böyle belirtilse de dolar endeksi düşüşü yaşandığında Bitcoin’in yükseliş eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Çok nadiren de olsa aralarında pozitif yönlü bir korelasyon izlenmiştir. Genel anlamda arada ters korelasyon vardır. DXY’de yaşanan aşağı yönlü hareketlerin kripto para sektöründe yükselişe neden olduğu ekonomistler tarafından ifade edilmektedir.
